Srebrna Biblioteka

dr hab. Arkadiusz Wagner w swoim mieszkaniu po nagraniu audycji

Traspkypcja automatyczna

Poniżej tekst automatycznego zapisu transkrypcji rozmowy. Jeśli chcesz pomóc w redagowaniu tekstu zgłoś się 🙂

Przed mikrofonem Borys Kozielski Witam serdecznie w kolejnej audycji cyklu podcasty dla Wikipedii polskie uczelnię to jest taka seria którą od jakiegoś czasu w Warszawie w polskich uczelniach realizuje A dzisiaj zaprosił mnie do siebie pan doktor habilitowany Arkadiusz Wagner do siebie do domu ponieważ spotykamy się w niedzielę uczelnię są nieczynne sklepy też ale ale na uczelni nie mamy jak się spotkać dlatego bardzo się cieszę że że mogę odwiedzić pana profesora tutaj w domu dzięki temu zobaczyć również No niesamowite książki które są na stole do tej wyłożone Zdjęcia będą oczywiście w notatkach do audycja o ile pan profesor się zgodzi na to że żeby je zamieścić a pan doktor habilitowany Arkadiusz Wagner jest z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu się spod gramy z Instytutu informacji naukowej i bibliologii Dzień dobry Kłaniam się nisko Bardzo mi miło gościć się zarówno pana jak i pośrednio słuchaczy owego podcastu W swoim bibliofil z kim mieszkanku na Starym Mieście w Toruniu miejsce fantastyczne rzeczywiście ale i też temat fantastyczny przy okazji którego się spotykamy No bo jak obaj Zauważyliśmy hasła takiego w Wikipedii jeszcze nie ma Ale niewątpliwie powinno być i myślę że efektem również tego podcastu chyba to się pierwszy raz na świecie zdarzy że pretekstem do stworzenia hasła będzie audycja czyli podcast zapewne nie tylko sypana punktu widzenia ale i naszego sensie Uniwersytetu Mikołaja Kopernika to idea Bardzo słuszna dlaczego no przede wszystkim dlatego że my wszyscy tutaj na UMK ale i badacze z Polski badacze z całego świata miał świadomość tego że owa Srebrna Biblii otk przechowywana obecnie w i mam nadzieję że na zawsze w naszej bibliotece bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu to zbiór obiektów absolutnie wyjątkowych I mówię to bez jakiejkolwiek retorycznej przesady zbiór niegdyś 20 woluminów uprawnych w srebro dziś po wszystkich burzach dziejowych 15a w naszej bibliotece nr 12 to coś co w historii bibliofil europejskiego co w historii bibliotek historii kolekcjonerstwa złotnictwa w końcu jako dziedziny Rzemiosła z tym też bezpośrednio związany nie miało miejsca nawet uwzględniając największe księgozbiory cesarskie Królewskie czy Książęce na zachodzie Europy czegoś takiego jak zwarty zbiór 20 woluminów uprawnych w srebro nigdzie nigdy nie podjęto dlatego też my chyba zgodnie to w bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu w Toruniu w ogóle jako mieście podkreślamy to jeden z najcenniejszych zbiorów artefaktów które posiadamy w naszym mieście A jak to się stało że dopiero teraz pojawia się jak gdyby No to hasło które które elektryzuje wszystkich No Srebrna biblioteka Albrechta hohenzollerna bo takie to hasło będzie W rzeczy samej nie trudno się domyślić że w przypadku zbiorów ksiąg tak pięknych tak cennych tak pobudzających wyobraźnię aktywna biblioteka i w końcu tak zamierzchłych niebo mających genezę 16 wieczną jej losy były trudne były skomplikowane były bardzo barwnej burzliwe No i faktycznie z Kępna biblioteka budziła zainteresowanie badaczy niemal od zawsze Od momentu powstania sprawiała że do Zamku Królewskiego jeszcze za życia albo jak wcale i po jego śmierci przybywali liczni uczeni przybywali podróżnicy przebywali w końcu władcy że wspomnę chociażby Piotrze wielkim którzy chcieli to coś wyjątkowego w tym zamku po swoich peregrynacji zobaczyć ten stan rzeczy Oczywiście V przez wiek 18 wiek 19 by w końcu pod koniec 19 wieku 2 i badaczy niemieccy szynkę i przy okazji jednej z rocznicy w tamtejszej biblioteki podjęli się napisania albumu poświęconego tejże bibliotece i ona stała się czy on stał się takim Przełomem w naszej powszechnej wiedzy na temat srebrnej biblioteki dlatego że oba publikacja w języku niemieckim trafiła do szerokich kręgów badaczy i miłośników dawnej książki od tego momentu można mówić że Srebrna biblioteka trafiła na trwałe do obiegu naukowego No i co trzeba podkreślić do 1945 roku na niego funkcjonowała oficjalnie ten zbiór obiektów zbiorach niemieckich No ale jak wiemy doskonale Atlantyda na północy miała inne tragiczne losy na skutek bombardowanie alianckich brytyjski w 44 roku właściwie miasto zostało całkowicie obrócone w perzynę dzieła zniszczenia Dopuszczono się czy dokonano ostatecznie 45 roku podczas walk na Armii Czerwonej z Niemcami No i faktycznie gdyby cokolwiek ze słynnej biblioteki zostało tam na miejscu w królewcu mamy prawa sądzić jej by już dzisiaj nie było dlatego też Niemcy zapobiegliwy podczas wojny wywieźli tą bibliotekę wespół z całą masę innych cennych zbiorów królewieckich do różnych poza królewieckich rezydencji przede wszystkim do rezydencji w Karwinach w której to znajdowała się ona mówię teraz o srebrnej bibliotece do końca wojny po zakończeniu wojny w różnych dramatycznych okolicznościach Ona została ostatecznie przywieziona tutaj Torunia do nowo zakładanych biblioteki nowo zakładanego na Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i odtąd większość ksiąg z tejże biblioteki się tutaj znajduje niemniej podkreślić trzeba coś to zwierzę z panem redaktorem sobie mówiliśmy zanim włączyliśmy mikrofon ze względów politycznych o tej bibliotece wiele się nie mówiło przez grube kilkadziesiąt prl-owskich lat Dlaczego Ano dlatego że z jednej strony władze uniwersyteckie władze naszej biblioteki obawiałem się że mogą pojawić się jakieś roszczenia jakieś zabiegi jakieś naciski na to by nową biblioteka przekazać Niemcom była to biblioteka niemiecka Królewiecka bluzka z drugiej strony istniała obawa że jakieś roszczenia względem niej pojawią się ze strony Związku Radzieckiego prawda ze strony nie wiem władz z Kaliningradu dlatego też myślę że słusznie biorąc pod uwagę specyfikę realiów politycznych za obie gliwienie nagłaśnia na fakturze my coś takiego tutaj w Toruniu maneżowe skarby znajdują się o nas u nas Przełomem były lata 90 gdzie wybitny badacz dawnej książki w Prusach i nie tylko pan profesor Janusz sondel podjął się napisania monografii tejże biblioteki No i faktycznie w 92 roku powstała takowa bogato ilustrowana i właściwie od dnia dzisiejszego ona do do do dziś jest ten podstawowym źródłem wiedzy o bibliotece Aha czyli mamy pierwsze źródło do naszego hasła Srebrna biblioteka Albrechta hohenzollerna czyli książka profesora tondera tondela Janusz sondel tak nie ma co ukrywać najaktywniejszy najwybitniejszy badacz tej biblioteki spośród dotąd zajmujących się netto tą biblioteką tymi obiektami srebrnymi które przede wszystkim w Toruniu się znajdują ja podkreślam przede wszystkim dlatego że po 45 roku albo jeszcze w tamtym roku nastąpiło pewne uszczuplenie pierwotnego zasobu najprawdopodobniej jeszcze w kabinach być może w trakcie transportu do Torunia niektóre z nich zniknęły prawdopodobnie na skutek kradzieży być może szabrownicy którzy Powiedziałbym z perspektywy i badawczej i kolekcjonerskiej mieliby czuć się dlatego że przede wszystkim zginął wówczas absolutnie najpiękniejszy najcenniejszy najbogatsi zdobiony woluminy srebrnej oprawy wykonane przez mistrza rodem z Norymbergi corneliusa Forda to arcydzieło złotnictwa europejskiego faktycznie nie dotarło tutaj do Torunia my dziś nie mamy pojęcia co się z tym woluminem stało Chodź ja se liście też jako i naukowiec i bibliofil mam trochę nadzieję że on gdzieś istnieje w jakiejś że nie został przetopione na metal mając na uwadze chociażby losy sarkofagu my ciało Świętego Wojciecha w katedrze Gnieźnieńskiej starsi słuchaczy kojarzą losy tego obiektu który w latach osiemdziesiątych bodajże został okradziony z katedry i i przeznaczony na przetopienie niestety I taką możliwość dopuszczam że faktycznie ktoś kiedyś choćby w tym 45 roku wykradł ten wolumin z myślą o tym by go po prostu natychmiast przetopić na No ale ufam głęboko że jednak była to kradzież z myślą o tym by gdzieś ten wolumin to arcydzieło złotnictwa sprzedać a zatem być może gdzieś teraz w tym momencie gdy my rozmawiamy jakiś bibliofil niemiecki może amerykański A masz ten wolumin sobie ogląda mówiący jaką mam od po prostu czyli gdzieś na drodze z Kaliningradu do Torunia tak to musiało się stać Dokładnie tak zresztą to się tyczy nie tylko tego najpiękniejszego nic cenniejszego woluminu w oprawie for Wenda tyczy się to też inne i bardzo cenne i oprawy jednej z najpiękniejszych najwcześniejszych centrum księgozbiorze wykonany przez Kristoffa litera starszego złotnika norymberskiego i to jest godne podkreślenia obiekt nie królewiecki tylko właśnie wykonany najprawdopodobniej na zlecenie samego Albrechta polskiego w Norymberdze która dodajmy W tamtym okresie około połowy 16 wieku była liczącym się w całej Europie centrum złotnictwa zatem z punktu widzenia takiego Albrechta jako władcy nowopowstającego czy nowo powstałego prowincjonalnego państwa zamówienie w takim ośrodku tak jego dzieła jak Srebrna oprawa Zresztą oprawa dla księgi cenionego przez niego teologa Manga Sao Sandra było czymś bardzo prestiżowym no i faktycznie ta oprawa to 45 roku przetrwała No i potem że tak powiem jej losy się skomplikowały nie w tym sensie że do dnia dzisiejszego mamy w polskich zbiorach ale już nie w Toruniu a w zbiorach państwowych zbiorów sztuki na Wawelu zachowaną jedną z okładzin tego woluminu woluminu a właściwie okładzinę która została sprzedana na Wawel Kuba po wojnie to oczywiście chodzi pytanie Co się stało z długą okładziną do i oprawy i z grzbietem czy została przetopiona czy została rozkawałkowanie czy może gdzieś indziej czeka na swojego nabywcę nie wiemy nie mamy pojęcia Ona zresztą na Wawelu została sprzedana w dość tajemniczych okolicznościach do końca nie wiadomo kto to zrobił w każdym bądź razie fakt że w okresie PRLu ta oprawa zostawię jej fragment został sprzedany na Wawel ludzi tego rodzaju spekulacje Gdzie jest reszta tej oprawy ja osobiście Jeszcze raz podkreślam żyję tą nadzieją że gdzieś w Polsce albo gdzieś za granicą ta dalsza nieznana oficjalnie nie zna na dziś i badaczom część się znajduje No może może doczekamy że że pojawi się na Iłży światło dzienne i dzięki temu my będziemy również mogli zobaczyć bo może ktoś coś takiego ma i nie wie co to jest tak też może być ale może Wróćmy do samego początku ja bym chciał się dowiedzieć Myślę że słuchaczy również Kiedy powstała ta biblioteka w jaki sposób powstała bo Albrecht Hohenzollern No to brzmi trochę jak wielki mistrz krzyżacki i nie wiem czy to nie miało coś wspólnego z resztą z Krzyżakami Na tym terenie bo to teren późniejszych prostsze ale krzyżacki teren W rzeczy samej Albrecht von Hohenzollern został wielkim mistrzem Krzyżackim 1911 roku były po około 10 latach Na początku lat 20 i 16 wieku zlikwidować państwo krzyżackie i samemu zostać pierwszym Księciem luterańskim w Europie Zresztą na skutek jego bliskich kontaktów z Marcinem lutrem pod wpływem którego na początku lat 20 m bardzo się znajdował my z naszej polskiej perspektywy oczywiście kojarzymy rok 1525 jego hołd w Krakowie złożony Zygmuntowi staremu już jako wielki Przepraszam jako książę owego świec jego państwa No i proszę państwa od tego czasu rozpoczynają się już dzieje i państwa luterańskiego w Prusach i i interesujące biografia na Albrechta który krótko potem bo w 1526 roku ożenił się z księżną Dorotą Dodajmy że była to osoba bardzo ceniona w Księstwie pruskim jako niezwykle rzetelna oddana państwu żona władca przy tym mamy prawo sądzisz że bibliofilka po której Zresztą do dnia dzisiejszego zostało bieg bardzo ciekawy cenne i wyjątkowe mianowicie jedna z niewielu w zbiorach światowych i jedyna właściwie w zbiorach polskich oprawa modlitewnika Ale jaka oprawa oprawa tak zwana sakwa czyli o charakterystycznej budowie w której okładziny mają swoje przedłużenie zakończone czymś w rodzaju supełka którym to super kiem i zakończeniem można było taką OK przyczyny wad na podobieństwo nie wiem torebki czy innego przedmiotu z którym taka pobożna matrona niczym właśnie z Luksusowa torebka mogła wybierać się do kościoła zwykle to jego z oprawy były wykonywane ze skóry rzadziej z luksusowych tkanin i ta nasza Toruńska bo ona się zachowała po księżnej Doroty ona faktycznie ma oprawę Aksamitna Zresztą wzbogaconą pięknymi okuciami No ale to oczywiście dygresja szalenie interesująca z biologicznej czy e-biblio fińskiej perspektywy natomiast no wypada nam wrócić do dziejów Albrechta i jego państwa po śmierci Doroty z 1546 roku Albrecht przez pewien czas żył samotnie źródła penetrowany między innymi przez przywołanego pana profesora tondela wskazują że was samotność bardzo mi doskwiera i jako władcy jak o mężczyźnie taki normalny człowiek jednym słowem przynajmniej pod tym względem najnormalniejszy człowiek najnormalniejszy mężczyzna w tym samym okresie on podjął się korespondencji z księżną Elżbietą decydującą w saksońskim w ramach której to korespondencji podjęli temat ożenku z jej córką Anną Marią No i faktycznie po paroletnie i wymianie korespondencji kurtuazji już nie tylko samą Elżbietą ale również młodocianą Anną Marią 1550 roku w królewcu dochodzi do ślubu między albrechtem A właśnie on Anną Marią z emden nadmienił że była ona młodsza od Albrechta o Bagatela 42 lata i myślę że Ta okoliczność tutaj miała spore znaczenie w procesie kształtowania się w Srebrnej biblioteki Dlaczego Dlatego że po pierwsze jeżeli bazować na takich oficjalnych ogólnie przyjętych informacjach na temat tej biblioteki ona mogła przywieźć ze sobą do królewca pewną szczególną książkę a mianowicie rękopis sporządzony napisany przez jej matkę ale przeznaczony nie dla niej tylko dla jej brata który to rękopis zawierał coś wytycznych matczynych dla syna młodego księcia z wielu względów ten rękopis najprawdopodobniej nie został zaakceptowany być może nawet nie został przyjęty przez syna a że miał piękną srebrno oprawę opatrzoną herbami rodowy mi no to księżna prawdopodobnie jako cenne precjoza jako piękny złotniczy przed miot a jednocześnie pamiątkę po własnej matce mogła zabrać go ze sobą do królewca no i ten właśnie wolumin a konkretnie i ta oprawa wykonana albo w menden czyli w tej miejscowości Elżbiety i Anny Marii ale niewykluczone że w królewcu czyli w tym okresie w którym Albrecht korespondował z Elżbietą wolumin są oprawą stanowiłoby zalążek srebrnej biblioteki No i to faktycznie moglibyśmy potraktować jako taki pierwszy istotny Accord w procesie tworzenia w procesie rozwijania się srebrnej biblioteki o tyle ważne że mam do czynienia z pierwszym woluminem w Srebrnej oprawie natomiast krótko potem bo najprawdopodobniej na początku lat 50 i 16 wieku doszło do powstania kolejnej srebrnej oprawie to była O wspomniana już przeze mnie na oprawa zamówiona przez Albrechta w Norymberdze oprawa dla książki zadruku owego o Sandra teologa bardzo cenionego przez Albrechta panie redaktorze i proszę państwa my nie wiemy my do końca w jakich okolicznościach Ona została zamówiona czy ona funkcjonowała w księgozbiorze Albrechta Czy Anna gif Faktem jest natomiast że mamy do czynienia z drugą srebrną oprawą która znalazła się w posiadaniu tej książęcej pary o ile oprawa z Minden bądź królewca wytyczona Początek historii srebrnej biblioteki O tyle o w a druga Norymberska oprawa wytycza początek charakterystyczne i stylistyce czy wręcz Stylowi dekoracje tychże opraw Dlaczego Ano dlatego że o ile jeszcze oprawa z miodem bądź Królewski królewca jest po prostu renesansowa racjami italiani trującymi antyki z więcej mi i tak dalej O tyle owa oprawa Norymberska reprezentuje już dojrzały styl manierystyczny to znaczy jej okładziny i grzbiet są pokryte dość finezyjnym wzorem Małkowo wstęgowy charakterystyczny właśnie dla tendencji ma niego stycznych w sztuce 16 wieku dorosłym Zresztą wykonana była na dość skomplikowanej technice trawienia nie lutowania a trawienia No i w końcu pośrodku okładzin miała na wyeksponowane dwa medaliony a właściwie plakiety reliefowe ze scenami religijnymi w których sama koncepcja właśnie plakiety wpisywała się doskonale zainteresowania czy tendencje kolekcjonerskie tamtego czasu po prostu w kręgu niemieckim ale nie tylko bo geneza tego zjawiska była włoska bardzo ceniona plakiety albo z motywami antycznymi antyki żyjącymi albo religijnymi właśnie przede wszystkim w Niemczech która traktowana jako przedmioty kolekcjonerskie prawda przechowywany w kamerach czyli w ówczesnych zbiorach sztuki No ale też jak się przekonujemy byłam na czasem aplikowane na książki mamy zatem o 2:00 oprawę srebrnej biblioteki która powstała znowu nie w królewcu A poza tym jasne w Norymberdze No właśnie Przyjrzyjmy się dalszym Lawson kaczany początek lat pięćdziesiątych w których jak mamy prawo dzisiaj sobie wyobrazić księżna i jej mąż 42 lata starszy dostrzegają że takie srebrne oprawy woluminów o tematyce religijnej i nie tylko są czymś nie tylko pięknym ale dodając im splendoru ich posiadaczom posiadaczem którzy jak już zasygnalizowane rządzili państwem młodym państwem prowincjonalnym państwem marginalizowanych w polityce międzynarodowej a zatem państwem w którym jego władcy jego władca jego małżonka dążyli do tego żeby wszelkimi środkami powiększyć swój splendor prawda zaakcentować światu to że są władcami głównymi innym no i takie srebrne piękne imponujące oprawy ksiąg zwłaszcza o tematyce religijnej były świetnym tego sposobem czyli musieli zobaczyć że na gościach robi to wrażenie Dokładnie tak No i jak miała osądzić na sali tego zjawiska tego spostrzeżenia tej refleksji na obu małżonków 1554 roku to już Niewątpliwie w samym królewcu powstaje prawdopodobnie pierwsza tamtejsza Królewiecka Srebrna oprawa oprawa o tyle szalenie ciekawa że ona stanowi taką No właśnie Królewiecka dość prowincjonalna próbę naśladownictwa tego arcydzieła z Norymbergi to się z uwadze przede wszystkim do charakteru stylowego dekoracji która jest na okładzinach tego woluminu do kolacji zdominowanej przez podobny jak w obiekcie norymberski wzór mały Miastkowo wstęgowy podkreślić jednak trzeba że o ile w tym dziele norymberskim był on wykonany w skomplikowanej trudnej technice trawienia to tutaj złotnik ograniczył się do najprostszej złotniczej techniki rysowania czy grawerowania co więcej w złotnik podjął się tego wyzwania jakim było stworzenie srebrnej oprawie po raz pierwszy jak mamy prawo sądzić a jeżeli po raz pierwszy No to również i podglądem technicznym czy technologicznym niedoskonały ta niedoskonałość polegała na tym że jak mieliśmy okazję oglądać z Panem Bogiem tondel m-ca oprawa ma blachy które w trakcie otwierania woluminu się wyginają się odchylają od powierzchni deski czyli zasadniczej części struktury tej oprawy łączące i on z blokiem książki nie są zasadniczą częścią woluminu to co musiało nastąpić od razu po wykonaniu tego dzieła spowodowało że złotnik był zmuszony przybić wtórnie te blachy do deski co widać po prostu na na nowych dekoracja lakierowanych wyraźnie widać przybite gwoździami które miały powodować że ta blacha nie będzie się od deski odsuwać porze ale może w takim razie powiedz mi jeszcze jakie oprawy w tamtym czasie dominowały bo ja się mogę domyślać że to była skóra drewno jakieś takie szlachetne A metal chyba nie miał w tamtym czasie zastosowania do oprawy książek Dokładnie tak przynajmniej w tym sensie że wiek 16 zgodnie przez badaczy jest traktowany jako okres w którym Era złotniczy nie tylko wykonywanych z blach srebrnych ale srebrnych złoconych z kamieniami szlachetnymi kością słoniową i tak dalej i tak dalej faktycznie przemija złoty okres złotniczych opraw na luksusowych kosztownych finezyjnie zdobionych księgach liturgicznych to były czasy karolińskie od Końskie i romańskie to faktycznie W tamtym okresie powstały najcudowniejsze precjoza czy arcydzieła tego rodzaju dziedziny sztuki wprowadzające się na chociażby do aplikowania na złote czy też srebrne i złote okładziny mnóstwa szlachetnych kamieni czy pakiet rzeźbionej kości słoniowej w późniejszym okresie w okresie gotyckim 14 15 wiek wciąż tworzy się oprawy złotnicze ale one mają już niemal zawsze znacznie skromniejsze formę niż te ich romańskie Czy od Końskie odpowiedniki w wieku 16 tworzeniu rodzaju złotniczych opraw na księgach liturgicznych trochę nie służyły też okoliczności polityczne czy religijnej prawda mówimy okresie zamętu religijnego mówimy okresie rozwijającego się luteranizmu czy w ogóle protestantyzmu To powodowało że jakby dążenie pragnienie opatrywania ksiąg liturgicznych możliwie najkosztowniejsze i oprawami po prostu zmalało Co oczywiście nie znaczy że w tamtym okresie oprawy złotnicze nierzadko finezyjne pod względem artystycznym technicznym nie powstawały ja osobiście inni badacze mieliśmy okazję analizować rozmaite zachodnioeuropejskie oprawy wykonywane ze szlachetnych kruszców zdobione czy to kamieniami szlachetnymi czy technikum barwnej mali ale były to jednak stosunkowo rzadkie dzieła poza tym dzieła zazwyczaj małego formatu dlatego że tego rodzaju oprawy wykonywano raczej z myślą o księgach modlitewnych małoformatowy luksusowych aniżeli wielkich woluminach liturgicznych typu musiały mszalne Ewangelia Ewangelista że i tak dalej a zatem faktycznie wiek 16 to czas w którym generalnie Era złotniczych że miała oprawy złotnicze W tamtym okresie odgrywały faktycznie marginalną rolę w całokształcie produkcji opraw w ogóle no trudno się z wiosną temu dziwić mówimy okresie dynamicznego rozwoju drukarstwa produkcji książki książki drukowanej rzecz jasna za którą musiała ich intensyfikacja produkcji opraw nie wiemy doskonale 21 wieku prawda jeżeli intensyfikuje się produkcję jeżeli zwiększa się nakłady to to zazwyczaj a może i zawsze odbija się na jakości No i faktycznie te oprawy szesnastowieczne są w przeważającej większości wykonywane z desek dębowych ale wówczas już coraz częściej bukowych fazowanych czyli ścinanych na krawędziach i oblakanych skórą w zależności od okresu regionu była ta albo cielęca wołowa skóra brązowa bądź czerwonawa bądź biała skóra świńska Dodajmy że w tamtym okresie też coraz rzadziej już stosuje się na tego rodzaju o prawach okuć mosiężnych A już tym bardziej se szlachetnych metali No co miało wiele przyczyn ale między innymi taką że po prostu księgozbiory przylas stały w tamtym czasie książki coraz częściej ustawiono obok siebie a nie jako pojedyncze cenne woluminy pojedynczo na półkach w efekcie czego takie okucia stawały się mnie praktyczna na długo stuka leczyły opraw stojących obok obok w deski i skórę upowszechniała się w tamtym okresie produkcja Opla witaminowych zarówno narty duże czyli usztywniony jak jest tak zwanego miękkiego pergaminu Czyli po prostu płachty pergaminu jako nałożonego na strukturę bloku książki dzięki czemu ten blok chroniono ale możliwie najmniejszym kosztem od naturalne konsekwencje umasowienia produkcji książki w tym i umasowienia produkcji na introligatorskiej a zatem trzeba podkreślić że zwłaszcza w tym okresie w którym absolutnie dominowały oprawy parekselans introligatorskie właśnie takie skórzane Czy pergaminowy pojawienie się w księgozbiorze księcia Boguckiego zbioru ksiąg o prawnych w srebro musiała robić wielkie wrażenie no i faktycznie netto wrażenia jak już pierwsze słowa sobie sygnalizował liśmy trwało przez kolejne wieki do dnia dzisiejszego nie musiał to robić wrażenie również dlatego że no to miało takie zbiorę takie książki No kojarzył się z jakimś władcą który no od dłuższego czasu już funkcjonuje i cieszy się jakimś prestiżem tak to chyba chyba rosół prestiż przez to że właśnie posiadali takie okucia ale proszę bo już mamy dwie książki z tej biblioteki omówione prawie natomiast jakie książki zasługiwały na na na to żeby być tak oprawione żeby tak takie wyróżniać tak to bardzo istotna kwestia ściśle związana z tym problemem splendoru czy prestiżu Otóż wyróżnikiem w Srebrnej biblioteki jest to że z małym wyjątkiem te srebrne okładziny znajdują się na książkach religijnych więcej znajdują się na książkach protestanckich luterańskich co miało swoją wyraźną wykładnie i do łączy polityczną Innymi słowy poprzez tak szlachetny tak kosztowne oprawy ksiąg luterańskich książę Albrecht jego małżonka manifestowali swój najwyższy Kult swojej najwyższy uwielbienie dla luterańskiego słowa bożego dla religii luterańskiej jako takiej ten sposób czytelnie manifestowali swoje przywiązanie dla owej nowej religii jaką był luteranizm Dlatego też w istocie trzeba tego rodzaju oprawy traktować nie tylko jako wyraz umiłowania sztuki prawda gustów estetycznych książęcej pary ale również jako wyraz pewnej politycznej czy ideologicznej czy religijnej manifestacji tejże książęcej pary z tego punktu widzenia takie srebrne oprawy były po prostu potrzebne albrechtowi prawda jako o księciu protestanckiego państwa a jako wyraz jego przywiązania do tej nowej religii religii luterańskiej Jakie kolejne książki pojawiły się w tej bibliotece No właśnie mamy rok 1554 piękna naśladująca dzieło norymberski ale nie do końca udana oprawa po której w 1555 roku powstaje przywołane już wcześniej arcydzieło złotnictwa oprawa sporządzona przez Horusa My friend norymberskiego złotnika który współpracował z ratownikiem medalier m odlewnik jem jakoby winkiem i Czy to znaczy że nasz bohater rozczarowany zostało poprzednim wykonaniem i powrócił do artystów w Norymberdze żeby przywrócić jakość i wykonanie na pewno był rozczarowany poprawę z 54 roku Dlatego że w późniejszych dziełach nie obserwujemy już żadnego którego dałoby się powiązać z tym Pierwszym Mistrzem zatem od po prostu podziękowano mu za współpracę by faktycznie zlecić wykonanie kolejnego dzieła wybitnemu mistrzowi który wówczas działał już w królewcu ale reprezentował niejako norymberskie środowisko artystyczne środowisko złotnicze to widać dlatego że jest to oprawa która już wspomniałem reprezentuje nie prowincjonalna prawdziwie Europejski poziom wykonania o ile niemal wszystkie oprawy ze słynnej biblioteki cechują się dominacją dekoracji frytowane i nad dekoracjami wykonanymi w innych technikach o tyle tutaj mamy do czynienia przede wszystkim z dekoracją właśnie odlewano pięknie celowaną przedstawiającą delikatnie drobiazgowo skrupulatnie ukazane sceny religijne znajdujące się zarówno w tak zwanym z wiek czyli w centralnym polu tej na oprawy jak i w jej imieniu co więcej tym sceną to figuralne towarzyszą dekoracje ornamentalne oczywiście już manierystyczne mało gaskowo wstęgowe które częściowo wykonane było były w szlachetnej technice mali barwnej mali która zresztą w tamtym okresie około połowy 16 wieku była takim jednym z wyróżników produkcji właśnie norymberskich złotników co więcej po środku górnej i dolnej okładziny znalazły się odlewane i emaliowanych herby książęcej pary według jakiej formuły herb księcia na głównej tej bardziej szlachetnej bardziej eksponowany okładzinie herb księżnej na okładzinie dolnej No i w końcu wątek Nazwijmy to dynastyczny a w każdym razie Książęcy zostały wyeksponowane w narożnikach obu okładzin poprzez zwielokrotnione w Azji medalierskiej przedstawiające popiersia książęcej pary w ten sposób mamy do czynienia z oprawą która i podglądem czysto technicznych i pod względem ikonograficzny względem treści religijnych i politycznych które wyraża jest czymś naprawdę wyjątkowym nie tylko na tle innych srebrnych opraw królewieckich ale podobnych dzieł w ogóle w Europie i do jakiej wielkości ta biblioteka zmieszała albo jaką osiągnęła wielkość No bo biblioteka na to nie są dwie trzy książki tylko już cały zbiór W rzeczy samej w 1555 rok był najprawdopodobniej przełomowym w historii tworzenia się tej biblioteki dlatego że mamy do czynienia z przynajmniej dwoma innymi uprawami które na pewno w tym samym roku były wykonane bo mam ją datę 1555 czy to na okładzinie metalowej czy to ona na obcięciu kart natomiast podkreślić trzeba że cały szereg innych Popraw na podstawie ich cech stylistycznych na podstawie techniki wykonania na podstawie ikonografii many prawo uznawać za dzieła które powstały albo też w tym samym 1555 roku albo około tej daty czyli niewykluczone że troszkę wcześniej prawda chociażby w 1594 roku ale raczej bardziej prawdopodobne że nieco później 1556 57 Dodajmy do tego że poza mistrzem Fordem który wykonał z od tak wspaniały ale jednocześnie tak kosztowne że jak wiele wskazuje spotkało się to z silną zazdrością zawiścią innych złotników to że ponoć doprowadzili do tego że fogged musiał się mimo owego spektakularnego sukcesu jakim było Wykonanie takiej oprawy krótko potem wyprowadzić z Królewca od ludzka Rzemieślnicza wewnątrz prof zawieźć Tak czy inaczej oprócz servanda który wykonał dla lalek tylko jedno dzieło introligatorskie czy introligatorska złotnicze mamy w tym 1555 roku i w kolejnych latach do czynienia z realizacjami sporządzony mi przez innych już królewieckich artystów jak Paul Hoffman hieronimus Gessler czy chyba najważniejsze z nich Gerhard lenz Podkreśl najważniejsze dlatego że jak wskazuje analiza formalną techniczna w srebrnych opraw one w największym stopniu był zaangażowany w produkcję tych dzieł to znaczy chociaż niektóre z nich czy inaczej nawet mówią poszczególne dzieła sporządzane były przez kolejnych złotników to on albo sprawował pieczę nad tym wszystkim albo przynajmniej zaopatrywał owych złotników wykonawców kolejnych będzie w newralgiczne elementy elementy odlewane elementy szczególnie wyróżniające się z dekoracji Dodajmy do tego często multiplikowanie w tym sensie że wykonywane z jednej i tej samej formy a zatem mamy do czynienia z kilkoma złotnikami lokalnymi którzy partycypują w tworzeniu tej srebrnej biblioteki ja może dodam że fakt lokalności tych złotników jest o tyle istotne że wpisuje się w pewnych zjawisko które podkreślane jest przez biografii stówy albo jak ta mianowicie jego aktywne wspieranie lokalnej gospodarki w tym i lokalnego Rzemiosła a w tym i Rzemiosła zł od niczego nie dlatego też ze względów prestiżowych on te pojedyncze dzieła jak jako prawa Keplera zlecił gdzieś na zewnątrz w Norymberdze ale potem jednak od tego 1555 roku decydował się zlecenia kierować do sił lokalnych mówiąc wprost zostawiając pieniądze za te zlecenia w kieszeni Czy w sakwie lokalnych Rzemieślników Zresztą z prowadzonych przez siebie prawda bo i ten forvent e e e lenses najpewniej byli rzemieślnikami z prowadzonymi przez Albrechta do na Królewca na ten na nasuwa się myśl że ich sprowadził to musiał im zapewnić warunki bytu musiał im dawać zlecenia Tak czy inaczej mamy w 1555 rok jako datę w której powstało najwięcej dzieł tego rodzaju ale mamy prawa sądzić że i w kolejnych latach pod koniec lat 50 powstawały następne srebrne oprawy by przekonać się że ostatnia datowana wykonana została w 1562 roku jest to jedno z niemal analogicznych dwóch dzieł sporządzony przez Gardens A co do tego jednego mamy pewność że jest ono z 1562 roku Z resztą poświadczają to napisane natomiast druga najprawdopodobniej została wykonana albo w tym samym roku albo krótko przed bądź krótko to dlatego że jest niemal identyczna w tym sensie że technika jej wykonania elementy męczy to reliefowe przygotowane na jej powierzchni są prawie identyczne jak na tej pierwszej oprawie No może z wyjątkiem zastosowanych ornamentów tudzież reliefowy motywów znajdujących się w centrum od po prostu A czy wiemy która bo mówi pan ostatnio tak ale która z kolei tam było 20 cała Cała Srebrna biblioteka liczyła 20 oprawny srebro woluminów czy było więcej Być może ale ani źródła ani tym bardziej aktywny nam na to nie wskazuje A zresztą na z dzisiejszej perspektywy możemy sobie powiedzieć w warunkach szesnastowiecznych zbiór 20 pokaźnych większości woluminów poprawne są w srebro srebro które jak badacze wykazali ważyło do 3 kg w przypadku każdej z takich opraw średnio jakieś półtora 2 m kg opraw które wykonany były w rozmaitych technikach od tego prostego gotowania przez na odlewy na odlewy wzbogacone bagnem malowaniem skończywszy to wszystko czyniło z tych 20 poprawnych srebro woluminów zwarty wyjątkowy zbiór mini księgozbiór jeśli chodzi o liczbę woluminów ale coś naprawdę Wielkiego jeżeli chodzi o jakość artystyczną i kosztowność tych dzieł I co takiego się stało w 1962 roku że to były już ostatnie dzieła to często tak bywa Zresztą gdy na pędach to Zadaj to pytanie to od razu mi się nasuwa skojarzenia nie z biblioteką naszego władcy króla Zygmunta Augusta który też w pewnym momencie przestał pomnażać swój księgozbiór swojej słynny monumenta monumenta Zygmunta Augusta panie redaktorze i proszę państwa polityka polityka ale iw jakimś sensie prawa życia w tym sensie że po pierwsze sytuacja polityczna sytuacja ekonomiczna Państwa Polskiego 8 wtedy mogę się pogarszała po drugie zaś w obliczu zgryzoty związanej z owymi problemami jak mamy prawa sądzić ani nie miał książę Albrecht ochoty a nie miał pieniędzy na to było żyć kolejne pokaźne sumy na wykonywanie następnych srebrnych opraw od po prostu pewne mechanizmy psychologiczne po nasyceniu się tymi 20 ma woluminami a jednocześnie w obliczu rosnących problemów finansowych które kazały mu lokować po prostu przeznaczyć pieniądze na coś innego niż takie przedmioty z Bytków bądź co bądź nie było już potrzeby nie było już ochoty nie było już woli w na Książęcej parze by ten księgozbiór pomnażać Zresztą lata 60 na 16 wieku to jest ciężki okres ich nawet pożyciu małżeńskim po życiu które zakończyło się w sposób zupełnie niesamowity i chyba warto byłoby to jako tako historyczna i obyczajowo ciekawostkę przytoczyć O to już wiemy na podstawie źródeł że dnia 20 marca 1568 roku dokładnie w tym samym dniu ale z różnicą paru godzin zmarł książę Albrecht i zmarła Anna Maria w zupełnie innych miejscach przyszli zupełnie niesamowite ta zbieżność dat czy prawie godzin ich śmierci oczywiście Gliwa spekulacje Czy ktoś z nich nie został otruty takie podejrzenia co do otrucia Marii miał ich syn albo we wtorek jednak badania przeprowadzone być może na jego zlecenie przez jakąś specjalną komisję Medyków na dworze królewskim zaprzeczył takiej możliwości i faktycznie ona ona w tamtym okresie ciężko chorował leży na gruźlicę Czy na zapalenie płuc od po prostu taka trochę nad naturalnością trącąca zbieżność dat Ale faktem jest że my w tych ostatnich latach swego życia na Anna Maria była na przykład nie skonfliktowana z dworem księcia Albrechta znany jest przypadek o posmaku skandalu w którym podczas jednego balu czy też innych uroczystości Anna Maria spoliczkowała jednego z wysokich urzędników książęcych No co zostało bardzo źle przyjęte przez środowisko ledwo żony jako zmusiło Albrechta do tego żeby ekspediować swoją małżonkę do Królewieckiej rezydencji jednej z rezydencji książęcych w których Czy w której to no Anna Maria właściwie spędziła już resztę życia w narastającej zgryzoty w narastającym poczuciu odseparowania od życia na dworze Tak więc jak pan czy też słuchacze słyszą No to nie był czas sprzyjający radosne mu pomnażaniu księgozbioru No dobrze ale w takim razie wartość tego księgozbioru tej biblioteki była już doceniana przez współczesnych I co się stało po śmierci małżonków z biblioteką podkreślić że w odróżnieniu właśnie od wielu książęcych czy Królewskich księgozbiorów w polskich los obszedł się z tobą biblioteką relatywnie bardzo łagodnie odurzona pozostała na zamku Królewiec Kim była w dyspozycji następców Albrechta i Anny Marii jak donoszą nam źródła historyczne przynajmniej od początku 17 wieku cieszyła się wielką popularnością i zainteresowaniem wszelkich osób które do Zamku Królewskiego przybywały Zresztą warto podkreślić trochę z przymrużeniem oka że ta popularność to zainteresowanie która na które ona budziła No pociągało za sobą negatywne skutki to znaczy woluminy które były prezentowane Kolejnym ważnym dostojnym gościom skaczącym do biblioteki Zamkowej woluminy sukcesywnie wracały drobniejsze bardziej wystające elementy przede wszystkim zapięcia Wiadomo jest że bodajże 1636 czy 8 roku koniecznością stało się zlecenie wykonania replik niektórych za 5 zł ze względu na ich brat brat spowodowany wyłamywanie mi się ale niekoniecznie samoistnym pamiętajmy że mówimy o okresie w którym pracy podróżnicy zwiedzający tego rodzaju miejsca chyba Jaki dzisiaj mieli wewnętrzną potrzeby by zabrać ze sobą coś na pamiątkę prawda A cóż wspanialszego niż zabrać ze sobą cząstkę słynnej srebrnej biblioteki to dasz to zaś powodowało że no właśnie woluminy sukcesywnie z tych drobniejszych delikatniejszy łatwiejszych do włamania elementów się z niej przez cały ten okres Jak już wspomniałem właściwie do końca czy prawie końca II wojny światowej ta biblioteka funkcjonowała w murach Zamkowych też w bibliotece państwowej czy Uniwersyteckiej w królewcu No i jako takie największe preziosi największy skarb na tej biblioteki a zarazem i chyba miasta królewca przetrwała ona do przywołanego już końca wojny No i obecnie jest w tym No właśnie wypadałoby jeszcze raz z nieskrywaną dumą podkreślić ona jest jednym z najcenniejszych skarbów znajdujących się w bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu nie muszę chyba dodawać że nie przechowywana jest w skarbcu bibliotecznym w klimatyzowanym magazynie a ze względu na szczególną rangę i artystyczną i historyczną tych woluminów pokazywana jest udostępniana jest naprawdę w szczególnych okolicznościach chcesz to jest to o tyle naturalnej i oczywiste że mówimy o o prawach wykonanych ze srebra przypadku którego No tak a nie często prezentacja częste zmienianie miejsca ich prezentacji No dość i negatywnie wpływa na samo srebro srebro który ma tendencję do patynowania do czernienia dążymy przede wszystkim dyrekcja biblioteki pod kierownictwem doktora Krzysztofa nierzwickiego zabiega o to by tym woluminem zapewnić to jak najlepsze warunki przechowywania no z myślą o czymś oczywistym o tym bo one w jak najlepszym stanie przetrwały od po prostu dla następnych pokoleń i czyli zobaczyć jej fizycznie nie możemy a czy możemy ją zobaczyć na zdjęciach czy może jest udostępniona w jakich okresach do zwiedzania żeby publiczność mogła po prostu no może nie dotknąć Ale przynajmniej z bliska zobaczyć ja bym powiedział tak że ona nie jest możliwa do zobaczenia na co dzień ale to się tyczy właściwie wszystkich cennych woluminów przechowywanych i w naszej bibliotece i w innych bibliotek naukowych w Polsce i na świecie w zbiorach specjalnych pewna no to nie są obiekty które można sobie ot tak po prostu przychodząc do biblioteki wypożyczyć do domu Natomiast faktycznie podczas różnych uroczystości ale też i podczas okolicznościowych wystaw dzieła albo i konferencji też wzięła są wyciągane z magazynu i ci którzy powiedziały tak potrafią szczególnie docenić i Franka artystyczną i historia No jeśli bardzo pragnął to prędzej czy później te oprawy albo wszystkie albo część z nich będą mogli zobaczyć Natomiast jeżeli chodzi o sposób ich upublicznienia w inny sposób tak jak najbardziej one zostały wielokrotnie noob fotografowane Abstrahując od wspomnianej już monografii albumowej monografii profesora tondela ich reprodukcję znajdują się w rozmaitych innych publikacjach tutaj nadmienię że oprócz biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu inne egzemplarzy znajdują się Jak już wspomniałem w na Wawelu znajdują się w bibliotece Narodowej w Warszawie 1 wolumin i też w końcu 1 wolumin w Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie gdzie Dodajmy tam również mają status wyjątkowych artefaktów złotniczy też mówiła że ten kto chciał by przekonać się jak one wyglądały i wyglądają nie będzie miał z tym problemu literatura na ten temat jest monografia profesor a tam dalej jest ogólnie dostępna a może przy okazji pytania które zadaje Dodałbym że wraz z panem profesorem tondel aktualnie finalizujemy prace nad anglojęzyczna monografia tej biblioteki która jeszcze w 2019 roku opublikowana Będzie w Niemczech w gumowym charakterze No którego wyróżnikiem będzie to że obok fotografii o charakterze naukowym analitycznym będzie zespół tablic z pięknymi zdjęciami każdej zachowanej a nawet i tych nie zachowanych ale znanych z archiwalnych fotografii srebrnych okno które po prostu sfotografowany zostały z użyciem najnowszych technik najlepszych możliwości współczesnej fotografii cyfrowej Rozumiem czyli pozostaje nam czekać na to wydawnictwa w polskim języku ono będzie wydane również trudno mi powiedzieć w tym momencie natomiast faktem jest że Błonie biblioteki Uniwersyteckiej takie dyskusje się toczą czy nie byłoby warto również wydać tej książki w języku polskim Jeżeli tak to być może w przyszłym roku 2020 do tego dojdzie mi no trudno jest się na ten temat wypowiadać wstęp tylko skromne naukowcem nie decydentem finansowym prawda pan profesor Arkadiusz Wagner zaprosił mnie do siebie do domu żeby opowiedzieć o srebrnej bibliotece i mam nadzieję że uda się zapoczątkować hasło w Wikipedii którego jeszcze nie ma mamy już kilka informacji o źródłach wystarczy teraz sięgnąć do tych źródeł i stworzyć zalążek artykułu a potem być może cały artykuł jeśli chodzi o ilustracje to jeszcze Porozmawiam z tej z panem profesorem na ten temat czy można je udostępnić czy nie czy to trzeba z Uniwersytetem rozmawiać No cóż to taka bardzo ciekawa przygoda w historię której której pewnie tak jak ja zbyt wiele osób nie zdało A dzięki temu że że pan profesor zgodził się opowiedzieć o niej No i dzięki temu będziemy mogli również uczestniczyć w tym również dalszy historii tej biblioteki Dziękuję bardzo za rozmowę Dziękuję gówniarz Kłaniam się nisko polskie uczelnię to seria podcastów dla Wikipedii więcej szczegółów na stronach Wiki radia pod hasłem podcasty dla Wikipedii audycje sponsoruje Fundacja Otwórz się która wspiera rozwój pod castingu w Polsce